Dezinformacja i fake newsy – czy potrafimy je rozpoznać?

Przewijasz Facebooka, Instagrama, artykuły w wyszukiwarce i nagle natykasz się na tytuł mrożący krew w żyłach. Zwykle dotyczy on budzącego skrajne emocje, nośnego medialnie tematu, takiego jak śmierć znanej osoby, szczepienia w czasie pandemii, działania wojsk w okresie wojny czy wpływ technologii 5G na zdrowie człowieka. Sam komunikat potrafi zaś skutecznie zaskoczyć, obudzić lęki czy zmodyfikować światopogląd czytelnika. Dezinformacja i fake newsy to potężne narzędzia, które w świecie wirtualnym działają doskonale. Jak je rozpoznać, by skutecznie wystrzegać się ich negatywnego wpływu?

Żyjemy otoczeni tysiącami mniej lub bardziej istotnych informacji. Każdego dnia dociera do nas tylko część z nich – i to za ich sprawą wyrabiamy sobie opinię o bieżących wydarzeniach oraz otaczającej nas rzeczywistości. Jednak w gąszczu tak licznych komunikatów zdarza się, że wiadomość, którą napotykamy, może budzić spore wątpliwości co do jej rzetelności. O fake newsach i dezinformacji słyszymy zresztą niemal codziennie – tym bardziej więc warto dowiedzieć się, czym dokładnie jest to zjawisko, jak je rozpoznać, i co najistotniejsze – jak sobie z nim radzić.

Czym jest dezinformacja, a czym fake news?

Dezinformacja to fałszywa, niedokładna lub wprowadzająca w błąd informacja, rozpowszechniana najczęściej ze względu na chęć zarobku, rozgłosu lub zwiększenia politycznego wpływu. Fake news to natomiast nieprawdziwy wpis, wiadomość lub artykuł udostępniony w internecie, imitujący rzetelny komunikat. To jednak ogólne hasła, pod którymi nieraz kryją się bardziej precyzyjne zabiegi, takie jak fałszywy cytat, fotomontaż lub zdjęcie wykorzystane we wprowadzającym w błąd kontekście. Stosowane przez autorów fake newsów metody bywają przy tym bardzo subtelne i łączą np. prawdziwe informacje z tymi niesprawdzonymi, nadinterpretują realne dane lub manipulują odbiorcą i wprowadzają atmosferę całkowitego braku zaufania do jakichkolwiek źródeł.

W jaki sposób rozpoznać próbę dezinformacji?

Chociaż metody siania chaosu informacyjnego bywają złożone i wyrafinowane, istnieją sygnały ostrzegawcze, nawyki oraz sposoby weryfikacji treści, które powinny nas uchronić przed fake newsami. Warto w tym celu weryfikować przekazy medialne w innych źródłach – i stawiać na rzetelne media, które zachowują wysokie standardy pracy dziennikarskiej. Dobrze również sprawdzić, kim jest autor tekstu i jakie treści publikuje – niepodpisane artykuły mogą świadczyć o tym, że mamy do czynienia z fake newsem. To samo dotyczy pojawiającego się w tekście eksperta – powinniśmy przyjrzeć się, kim jest osoba, na której autorytet powołuje się dany przekaz, z jakimi instytucjami jest związana i czy rzeczywiście zajmuje się poruszaną tematyką.

Dodatkowo dobrze czerpać wiedzę także spoza mediów społecznościowych – choć algorytmy podsuwają nam interesujące nas treści, często zamykają nas w „bańce informacyjnej” i nie dysponujemy narzędziami weryfikacji informacji. Z tego również powodu warto przeglądać komunikaty chronologicznie i wyłączyć wyświetlanie na podstawie popularności, wcześniej przeglądanych treści i preferencji, jeśli jest to tylko na danej platformie możliwe. Jeżeli jakieś dane budzą nasze wątpliwości, powinniśmy także poszukać ich źródła i zweryfikować, czy zostały podane poprawnie, czy mamy do czynienia z rzetelnym i godnym zaufania raportem lub podmiotem oraz czy nie doszło np. do nadinterpretacji statystyk. Bardzo przydatną funkcją jest ponadto opcja wyszukiwania obrazem, która pomaga ustalić źródło i prawdziwość wykorzystanych zdjęć.

Naszą szczególną ostrożność powinny budzić wszelkie komunikaty dotyczące nośnych, spornych czy kontrowersyjnych, a więc budzących emocje, tematów. Dodatkowo przekazy stanowiące jedyne źródło wiedzy w danym obszarze – wtedy, gdy inne media nie opisały jeszcze danego zagadnienia.

Zachęcamy do obejrzenia czwartego odcinka cyberkursu Pewni w sieci, w którym dr Sylwia Gliwa, doktor nauk o bezpieczeństwie omawia zasady działania dezinformacji oraz tłumaczy jak można się przed nią chronić.

W naszym cyklu poza artykułem o dezinformacji i fake newsach znajdziesz również inne m.in. o tym jak działają socjotechniki oraz inne metody wykorzystywane przez oszustów tj. phishing, spoofing czy smishing. Zapraszamy także do przeczytania artykułu o bezpiecznych zakupach w sieci a także o tym jak dbać o prywatność w sieci, chronić urządzenia oraz jak tworzyć bezpieczne hasła.